08-29-24  – Opłakujemy śmierć ocalałej z Holokaustu Estelle Glaser Laughlin. Estelle Laughlin była niezwykłym pedagogiem o wielkiej ludzkiej głębi. Nieprzerwanie składała osobiste świadectwo, w mowie i na piśmie, jako nauczyciel i źródło wiedzy o swoich czasach, przede wszystkim poprzez książką TranscendingDarkness: A Girl’s Journey Out of the Holocaust. („Przezwyciężając ciemność – Jej księga wyjścia z Zagłady”).

Powierzono mi przekazanie historii jej życia światu polskojęzycznemu – zadanie, jakiego się podjąłem dla dobra polskiej i żydowskiej tożsamości, ze względu na nasze wspólne człowieczeństwo.

Miałem zaszczyt przeprowadzić i tłumaczyć na żywo kilka wywiadów z Estelle, na odległość, przez platformą internetową. Znaczenie jej życia zbiega się z moim, jako polskiego Żyda, urodzonego po II wojnie światowej i zamieszkałego w Polsce, a także jednego z przywódców postępowego życia żydowskiego w Polsce, poprzez związek Beit Polska.

Cenne świadectwo i lekcje życia, jakie powierzyła nam Estelle wymagają upowszechnienia w Polsce, ze względu na pamięć o zagładzie 3 milionów Żydów polskich oraz o kilku tysiącach z nich pozostałych przy życiu, gdyż pamięć o tym nie znalazła dotąd właściwego miejsca w polskiej świadomości narodowej. Zainicjowany przez nas dwujęzyczny, polsko-angielski program Freighted Legacies – Spuścizna obciążona ma w swym zamyśle pomóc Żydom i Polakom lepiej zrozumieć tę przeszłość.

Katolicki myśliciel Bogdan Białek podczas wywiadu dla Freighted Legacies zauważył, że wielu polskich Żydów ma poczucie, iż Polska odrzuciła swoich żydowskich obywateli w godzinie ich potrzeby by następnie sięgnąć po nich dla potrzeb zintensyfikowania polskiej nacjonalistycznej narracji wiktymizmu.

W jednym ze swoich wywiadów Estelle stwierdziła: „Nie chodzi tu o zemstę, czy winę. Odpowiedzialność to obowiązek, a pozostawiona nam spuścizna wymaga byśmy ją poznali i zrozumieli, jeśli chcemy postępu cywilizacyjnego”.

Przekaz, jaki niesie historii życia Estelle jest w Polsce mało znany – przyćmiony być może wychowaniem w ideologii narodowej. Ta, w swoim dążeniu do ustanowienia historii narodowej niewinności, zawłaszczyła i zaciemniła historię Polski znaną żydowskim ocalonym. W tygodniu, w którym zmarła Estelle, ukazał się w druku esej pt. Whitewash: Poland and the Jews (Wybielanie: Polska i Żydzi) autorstwa znanego historyka Zagłady Jana Zbigniewa Grabowskiego. Bolesne dla nas wszystkich odejście Estelle jest dla mnie osobiście przypomnieniem, aby dokończyć tłumaczenie jej książki i w ten sposób propagować tę szerszą wizję rzeczywistości, jakiej możemy nauczyć się z jej życia.

Estelle urodziła się w Warszawie w 1929 roku. Wraz z rodzicami i starszą siostrą Fredą zostali zamknięci w warszawskim getcie w październiku 1940 roku. Jej ojciec zdołał utrzymać rodzinę przy życiu, zdobywając żywność na czarnym rynku; był aktywny w ruchu oporu i ostatecznie zbudował kryjówkę, która zapewniła rodzinie schronienie podczas powstania w getcie warszawskim. (Istnienie takich kryjówek dopiero niedawno stało się przedmiotem badań historycznych.) Kryjówkę zniszczyła bomba, a Estelle i jej rodzina zostali przetransportowani do obozu koncentracyjnego na Majdanku, w Lublinie, a stamtąd do obozu pracy przymusowej pod Częstochową.

Estelle, jej matka i siostra zostały wyzwolone z częstochowskiego obozu przez armię radziecką w styczniu 1945 roku. W sierpniu 1945 roku przedostały się do amerykańskiej strefy okupacyjnej Niemiec i pozostały tam do 1947 roku, kiedy to przeniosły się do Nowego Jorku i dołączyły do krewnych.

Silna nadzieją na przyszłość i potrzebą rozumnego poznawania świata i rozwoju osobistego, Estelle, wychowała troje dzieci, opanowała nowy język, zdobyła wysokie kwalifikacje zawodowe i została autorką – słowem, odbudowała swoje życie.
Niechaj przykład jej życia pozostanie błogosławieństwem dla wielu.

Marek S. Jezowski
Przewodniczący Beit Polska w latach 2012-2022