Rabbi Boris Dolin
The story of this week’s Parsha is a familiar one— the story of Jacob and Esau, the loss of a birthright and the trickery of a son who desires to get the blessing of the firstborn over his brother. Amid the descriptions of the parental favoritism and all of issues involving the relationship between Esau and Jacob, we encounter an act of Issac’s, the father of these two clashing personalities, which is powerful in its simplicity and challenging in its commentary on contemporary life.
Just after Esau gives up his birthright to Jacob in exchange for pot of stew, we read how Issac, like his father Abraham is confronted with a famine. He is told by God, just as his father Abraham was told, to go to a land that God will show him, and that the land will be assigned to all of Issac’s ancestors. Like his father Abraham, Issac lies about his wife Rebecca saying she is his sister as an attempt to save his life, and then finally Issac is blessed with good crops and becomes rich, so much so that the Philistines, upon whose land he lives are envious of him. They stop up Issac’s wells and fill them with dirt. And then we see how closely Issac’s story is woven into the story of his father’s:
“Issac dug anew the wells which had been dug in the days of his father Abraham and which the Philistines had stopped up after Abraham’s death; he gave them the same names that his father had given them” (Gen. 26:18).
There is of course a very practical side to redigging these wells. In an arid area such as the land where Issac was wandering, the wells were a necessary source of water. We know from both archeologists and from contemporary nomadic communities that the wells are often dug in dry river beds and lined with stone—they were made to last for some time, if not to fully permanent. When the floods came, they would be filled with silt and have to be cleaned out, and the stones surrounding them would often need to be rebuilt. Keeping the wells clean and working took some effort, yet the Philistines purposely filled them with dirt hoping to make them unusable. In a sense, the wells were one of the few physical reminders that Issac had of his father Abraham. Abraham’s own hands, or at least those of his servants, dug the wells and now they were made to disappear into the earth-filled with dirt where they were not only unusable but also hidden from view. Yet this obviously left the Philistines too unable to use the wells, and for a people always in need of water this seems to be an act which could only cause suffering—it would only be hurting themselves. Sort of like knocking down your enemies water faucet in the desert.
So why did they do it? The commentators felt that there must have been another purpose for filling the wells. If it didn’t make sense on the physical level—that the Philistines were only hurting themselves by getting rid of Abraham’s wells, then there were instead doing something just as painful–trying to rid the land of Abraham’s spiritual legacy. For the rabbis, these wells symbolized the faith and values of Abraham, literally the life that Abraham brought into the world.
A midrash associated with this story explains that Issac in fact dug five wells, each one symbolizing one of the five books of the Torah. This “spiritual source” had been covered up, and now Issac wanted to reclaim it. Issac was expressing his loyalty to the spiritual values that his father held—and while he could have dug new wells, or at least given them new names—he chose to take the same path as his father. While Abraham went out to change the world, by building a relationship with God, creating monotheism and later arguing with God’s power—Issac’s powerful act was to do the same thing as his father. He did not need to create something new by digging new wells, he instead simply needed to keep them fresh—in a sense uncovering the holiness in what his father had already created. As the Sfat Emet, one of the great Hasidic commentators says, Issac, through his digging, can be model for us to uncover the Godliness, the holiness in the physical world. It is through learning from our past, and redigging and examining the wells dug before us that we can raise ourselves to a higher level—a level of true connection with the past, present and with God.
We live in a world where the focus of life is often on creativity and making change—we want our lives and the products that we fill them with to be ever better and always new and improved. There is of course a genuine need for change—we need change in society, in politics and our interactions with other people—we can’t do acts of tikkun, of fixing if we are not able to makes serious changes in the structure of our world. Yet, can we feel settled and rooted in a world where everything is always changing, and where we are told that everything needs to be improved? How do we decide what part of our lives, what part of ourselves to keep the same and what to change? Especially when it comes to traditions and values—ideas and concepts that can’t always be simply put on paper, this often becomes even more difficult.
In our spiritual lives, it becomes even more challenging-all too often it seems difficult to fully reconcile traditional beliefs and practices to fit our modern day lives. Why should we come together on a regular basis to light Shabbat candles or say the same prayers that have been said for generations? What are the values that bring us here, what are the wells that we are pulling from by coming together as a community? We all have our reasons. Yet, it is the regularity of Jewish ritual, the power of an ancient tradition that can give us something to fall back upon and support us as we work through the challenges of a contemporary world that says to move beyond the past and work to always create change.
So much of the basis of Judaism is to look honestly at the traditions and the rituals of our ancestors and continue to gain strength from them, even when the meaning for these traditions might have changed over time. This is one of the key concepts of being a Progressive Jew, that we must acknowledge the building blocks we have inherited from our past, but also must understand that they are now ours to use and continue to build upon. Like Issac, we might not find it necessary to build new wells or give them new names, but we must always clear out the dust and rebuild when needed to make these sources of tradition relevant and meaningful for all of us. Especially here in our community in Poland, we need these wells to give us the strength and the inspiration from our past, but we also need to teach each other how to find them and keep them filled for future generations. This is our task, and this is our blessing.
13 listopada 2015/1 kislew 5776
Parasza Toldot
Przeznaczona na ten tydzień parasza przedstawia znaną opowieść – historię Jakuba i Ezawa o utracie prawa pierworództwa oraz o podstępie syna, który chciał uzyskać błogosławieństwo pierworodnego kosztem swojego brata. Wśród opisów faworyzowania jednego z dzieci przez rodziców oraz opisów różnych kwestii związanych ze stosunkami pomiędzy Ezawem i Jakubem, czytamy też o pewnym działaniu podjętym przez Izaaka, ojca tych dwóch ścierających się ze sobą osobowości. Gest Izaaka jest niezwykle głęboki w swojej prostocie, stanowi dla nas jednak zarazem wyzwanie, można odczytać go bowiem jako pewien komentarz, który pozostaje aktualny również w naszych współczesnych czasach.
Tuż po tym, jak Ezaw wyrzekł się prawa pierworództwa na rzecz Jakuba w zamian za miskę soczewicy, czytamy o tym, że Izaak, podobnie jak jego ojciec Abraham, musi zmierzyć się z zagrażającym jego rodzinie głodem. Bóg mówi mu – tak samo jak powiedział jego ojcu, Abrahamowi – aby udał się do krainy, którą wskaże mu Bóg, a ziemia ta przypadnie w udziale wszystkim potomkom Izaaka. Podobnie jak jego ojciec Abraham, Izaak kłamie na temat swojej żony Rebeki, mówiąc, że jest jego siostrą, próbując uratować w ten sposób swoje życie. Następnie Izaak zostaje w końcu pobłogosławiony dobrymi plonami i staje się zamożnym człowiekiem, do tego stopnia, że Filistyni, na których ziemi zamieszkuje, zaczynają mu zazdrościć. Zasypują oni studnie Izaaka, zapełniając je ziemią. Następnie dostrzegamy zaś, jak bardzo historia Izaaka spleciona jest z opowieścią o jego ojcu: „Izaak odkopał studnie, wykopane w czasach Abrahama, ojca jego, które Filistyni zasypali po śmierci Abrahama, i nadał im te same nazwy, jakie nadał im ojciec jego” (Rdz 26, 18).
Odkopanie starych studni miało oczywiście sens z praktycznego punktu widzenia. Na suchym terenie takim jak ten, po którym wędrował Izaak, studnie były niezbędnym źródłem wody. Z relacji archeologów i współczesnych społeczności nomadycznych wiemy, że studnie często wykopuje się
w wyschniętych korytach rzek i że wykłada się je kamieniami, chcąc, aby przetrwały one i pełniły swą rolę jak najdłużej. W przypadku powodzi studnie napełniały się mułem; trzeba było je oczyścić, często konieczne było też ponowne ułożenie kamieni. Dbanie o to, aby studnie nie uległy zanieczyszczeniu i aby dobrze funkcjonowały wymagało dużego wysiłku, a jednak Filistyni umyślnie je zasypali, licząc na to, że nie będzie można dłużej z nich korzystać. Można powiedzieć, że studnie były jedną z nielicznych namacalnych pamiątek, jakie Izaak posiadał po swoim ojcu Abrahamie.To ręce Abrahama (a przynajmniej ręce jego sług) wykopały te studnie, teraz zostały one zaś zasypane i zniknęły z powierzchni ziemi. Nie tylko nie można było z nich dłużej korzystać – stały się one też zupełnie niewidoczne. Oczywiste jest, że również i Filistyni nie mogli dłużej korzystać z tych studni. W przypadku ludu, który potrzebuje stałego dostępu do wody, było to działanie na własną szkodę – najbardziej stratni byli w istocie oni sami. Bezsensowne jest pozbawiać się źródła wody na pustyni tylko dlatego, że zostało ono wykopane przez wroga.
Dlaczego więc tak postąpili? Zdaniem komentatorów studnie zasypane zostały w innym celu. Skoro nie miało to sensu na poziomie fizycznym – pozbywając się studni Abrahama Filistyni działali bowiem na własną szkodę – oznacza to, że w istocie zależało im na czymś innym – chcieli wymazać z powierzchni ziemi duchowe dziedzictwo Abrahama. W przekonaniu rabinów studnie symbolizowały wiarę oraz wartości wyznawane przez Abrahama, dosłownie rzecz ujmując – życie, które rozkwitło na ziemi dzięki Abrahamowi.
Midrasz nawiązujący do tej opowieści wyjaśnia, że w rzeczywistości Izaak wykopał pięć studni,z których każda symbolizować miała jedną z pięciu ksiąg Tory. To „duchowe źródło” zostało zakryte, Izaak pragnął je zaś na nowo odkryć i odzyskać. Izaak wyrażał w ten sposób swoją lojalność wobec duchowych wartości, jakie wyznawał jego ojciec. Owszem, mógł wykopać nowe studnie, a przynajmniej nadać starym nowe nazwy – postanowił jednak podążyć śladami swojego ojca. Celem Abrahama była zmiana świata, której chciał dokonać budując więź z Bogiem, tworząc monoteizm, a następnie dyskutując z władzą sprawowaną przez Boga. Najważniejszym dokonaniem Izaaka było zaś powtórzenie tego, co uczynił wcześniej jego ojciec. Izaak nie musiał tworzyć czegoś całkowicie nowego, nie musiał kopać nowych studni. Wystarczyło, że zadbał o to, aby stare studnie były czyste i zdatne do użytku – w pewnym sensie musiał odkryć na nowo świętość w tym, co stworzył już wcześniej jego ojciec. Jak głosił autor Sfat Emet, jeden z wielkich komentatorów chasydzkich, podejmujący się odkopania starych studni Izaak może posłużyć nam za wzór tego, jak powinniśmy odkrywać boskość i świętość w otaczającym nas świecie fizycznym. To właśnie czerpiąc naukę z naszej przeszłości, odkrywając i badając studnie, które zostały wykopane we wcześniejszym okresie, możemy wznieść się na wyższy poziom, nawiązując prawdziwą więź z przeszłością, z teraźniejszością oraz z Bogiem.
Żyjemy w świecie, który często kładzie nacisk na kreatywność i na zmianę. Chcemy, aby nasze życie oraz wszystko, czym je wypełniamy, stawało się coraz lepsze, coraz bardziej doskonałe i pełne innowacji. Niektóre zmiany są niewątpliwie korzystne – potrzebujemy zmian w społeczeństwie, w polityce oraz w naszych relacjach z innymi ludźmi. Gdybyśmy nie mogli wprowadzać głębokich zmian w strukturze naszego świata, nie moglibyśmy wypełniać aktów tikun (naprawy). Czy możemy jednak czuć się zadomowieni i zakorzenieni w świecie, w którym wszystko nieustannie się zmienia, w którym mówi się nam, że wszystko musi zostać poprawione? Jak zdecydować, którą część naszego życia oraz nas samych powinniśmy pozostawić bez zmian, a którą należy zmienić? Sprawa robi się jeszcze trudniejsza w przypadku naszych tradycji i wartości, czyli idei i koncepcji, których nie da się po prostu spisać na kartce papieru.
W przypadku naszego życia duchowego sytuacja komplikuje się jeszcze bardziej. Często niezwykle trudne wydaje się pełne pogodzenie tradycyjnych wierzeń i praktyk z naszym współczesnym życiem. Dlaczego mielibyśmy spotykać się w regularnych odstępach czasu, aby zapalać świece szabatowe bądź aby wypowiadać te same modlitwy, które odmawiane są już od wielu pokoleń? Jakie sprowadzają nas tu wartości, z jakich źródeł czerpiemy, gdy gromadzimy się wspólnie jako kongregacja? Każdy z nas ma swoje własne powody. A jednak to właśnie regularność żydowskich rytuałów oraz moc starodawnych tradycji mogą zaoferować nam pomoc i wsparcie w naszych zmaganiach z wyzwaniami współczesnego świata – świata, który zachęca nas do odcinania się od przeszłości i do wprowadzania coraz to nowych zmian.
Ważna zasada judaizmu uczy nas, abyśmy przyjrzeli się uczciwie tradycjom i rytuałom naszych przodków oraz abyśmy wciąż czerpali z nich siłę – nawet, jeśli wraz z upływem czasu znaczenie niektórych rytuałów i tradycji uległo zmianie. Jest to jedna z głównych zasad związanych z byciem postępowym Żydem/Żydówką: powinniśmy uznać podstawowe prawdy, jakie odziedziczyliśmy po naszych przodkach, musimy mieć jednak zarazem świadomość, że to od nas samych zależy decyzja, w jaki sposób będziemy czerpać z naszej tradycji oraz jaką budowlę wzniesiemy na jej fundamencie. Być może podobnie jak Izaak uznamy, że nie musimy wcale kopać nowych studni i nadawać im nowych nazw. Wystarczy, że odkryjemy na nowo stare studnie i odbudujemy to, co zastaliśmy. Wystarczy tylko dopasować dawne źródła tradycji do naszych współczesnych czasów, tak, abyśmy mogli w dalszym ciągu czerpać z nich sens i zrozumienie. Szczególnie tutaj, w naszej społeczności w Polsce, konieczne jest, aby studnie te dawały nam siłę i inspirację w oparciu o naszą przeszłość. Musimy nauczyć się odkrywać dawne źródła, dbając jednocześnie o to, aby pozostawały one zawsze pełne – tak, aby mogły korzystać z nich również przyszłe pokolenia. Oto nasze zadanie, oto nasze błogosławieństwo.
Tłum.: Marzena Szymańska-Błotnicka
Leave a Reply