Refleksja nad paraszą Ki Tavo
Menachem Mirski
Czym są wartości żydowskie? W odpowiedzi na to pytanie wymienia się zazwyczaj następujące spośród nich: oddanie się życiu we wspólnocie (Izrael), wykształcenie (Tora), praworządność życia (halacha), prawdomówność i wiarygodność (emuna), sprawiedliwość i prawość (cedek), życzliwość i dbanie o innych (chesed), szacunek i ludzka godność (kavod) oraz odpowiedzialność (acharayut). Wszystkie spośród nich mają swój wymiar społeczny i religijny, a tradycyjnie umieszcza się pod jednym, wspólnym parasolem: wiary w Boga. Mają one też inny, wspólny mianownik, którym jest naprawa świata (tikkun haolam). Te wartości leżą u podstaw całego naszego żydowskiego systemu religijnego. Pozostają wiecznie niezmienne, pomimo zmian w naszych rytuałach, obyczajach, pomimo zmian halachicznych, a nawet pewnych zmian w etyce żydowskiej. Te podstawowe wartości to odczuwalne zobowiązania przeżywanej religii; pozostają takie same, chociaż ich rytualne i praktyczne wyrażenia mogą ulec zmianie.
Owe fundamentalne wartości nie są jednak całkowicie odporne na erozję: zmiana praktyk religijnych może spowodować ich erozję i dezintegrację. To niebezpieczeństwo nigdy nie znika (z tego m.in. powodu mamy ludzi, którzy sprzeciwiają się jakimkolwiek zmianom w naszej religii i tradycji) i było ono szczególnie groźne we wczesnych stadiach rozwoju naszej religii, kiedy judaizm był szczególnie podatny na niszczący wpływ otaczających kultur, które wielu wartości naszej religii po prostu nie podzielały. Dlatego też w naszej porcji Tory na ten tydzień czytamy:
[perfectpullquote align=”full” bordertop=”false” cite=”” link=”” color=”” class=”” size=””]Jeśli nie usłuchasz głosu Wiekuistego, Boga swego, i nie wykonasz pilnie wszystkich poleceń i praw, które ja dzisiaj tobie daję, spadną na ciebie wszystkie te przekleństwa i dotkną cię. Przeklęty będziesz w mieście i przeklęty na polu. Przeklęty twój kosz i twoja dzieża. Przeklęty owoc twego łona, plon twej roli, przyrost twego większego bydła i pomiot bydła mniejszego. Przeklęte będzie twoje wejście i wyjście. Wiekuisty ześle na ciebie przekleństwo, zamieszanie i przeszkodę we wszystkim, do czego wyciągniesz rękę, co będziesz czynił. Zostaniesz zmiażdżony i zginiesz nagle wskutek przewrotnych swych czynów, ponieważ Mnie opuściłeś. Wiekuisty sprawi, że przylgnie do ciebie zaraza, aż cię wygładzi na tej ziemi, którą idziesz posiąść. Wiekuisty dotknie cię wycieńczeniem, febrą, zapaleniem, oparzeniem, śmiercią od miecza, zwarzeniem zbóż od gorąca i śniecią: będą cię one prześladować, aż zginiesz. […] Wzbudzi Wiekuisty przeciw tobie lud z daleka, z krańców ziemi, podobny do szybko lecącego orła, naród, którego języka nie rozumiesz, On zje przychówek twego bydła, zbiory z twego pola, aż cię wytępi. Nie zostawi ci nic: ani zboża, ani moszczu, ani oliwy, ani przychówka twego bydła większego, ani pomiotu – mniejszego, aż cię zniszczy. Będzie cię oblegał we wszystkich twoich grodach, aż padną w całym kraju twe mury najwyższe i najmocniejsze, na których polegałeś. Będzie cię oblegał we wszystkich grodach w całym kraju, który ci dał Wiekuisty, Bóg twój. Będziesz zjadał owoc swego łona: ciała synów i córek, danych ci przez Wiekuistego, Boga twego – wskutek oblężenia i nędzy, jakimi twój wróg cię uciśnie. (Pwt 28:15-22,49-53)[/perfectpullquote]
To jedynie 13 wersetów z całego 54-wierszowego fragmentu, który mówi o tym, co stanie się z Izraelitami, gdy nie będą posłuszni Wiekuistemu. Nieposłuszeństwo to oznacza kwestionowanie Boskich praw i mądrości, czyli w zasadzie to samo dzisiaj.
Owo nieposłuszeństwo zaczyna się od zwykłej niewdzięczności wobec Świętego i jest to zdiagnozowane na początku naszej porcji Tory, gdzie podkreśla konieczność dokonywania corocznej, masowej i uroczystej ofiary z pierwocin (Pwt 26,1-11). Rabin Icchak Breuer wymownie podsumował różne interpretacje tego rytuału:
[perfectpullquote align=”full” bordertop=”false” cite=”” link=”” color=”” class=”” size=””]Przywożone co roku bikkurim były niezrównaną demonstracją szczęśliwego i błogosławionego narodu żyjącego na swojej ziemi w spokoju i bezpieczeństwie. Jest to demonstracja władzy Świętego nad Jego narodem, który co roku ze zgiętym kolanem i pochyloną głową przyjmuje tę ziemię od swego Boga. W tej ogromnej narodowej radości naród ofiarowuje Bogu swoją spowiedź, narodową spowiedź wypływającą z wielkiej narodowej radości.[/perfectpullquote]
Tora jest głęboko świadoma jednej z zasadniczych cech natury ludzkiej: ludzie, kiedy stają się zamożni i prowadzą dostatnie, beztroskie życie, rozwijają w sobie tendencję do zarozumiałości oraz buntu przeciw istniejącym normom i prawidłom życia, jak widać w następujących wersetach:
[perfectpullquote align=”full” bordertop=”false” cite=”” link=”” color=”” class=”” size=””]A gdy się najesz i nasycisz, zbudujesz sobie piękne domy i w nich zamieszkasz; gdy ci się rozmnoży bydło i owce, obfitować będziesz w srebro i złoto, i gdy wzrosną twe dobra – niech się twe serce nie unosi pychą, byś nie zapomniał o Wiekuistym, Bogu twoim, który cię wywiódł z ziemi egipskiej, z domu niewoli. (Pwt 8:12-14)[/perfectpullquote]
Wszystko to ostatecznie kończy się porzuceniem prawdziwych wartości i oddawaniem czci bożkom – dziś najczęściej oznacza to czczenie pieniędzy, władzy, pozycji i technologii – czyli wytworów ludzkich rąk i umysłów: rzeczy, których człowiek nigdy nie powinien czcić. Najgorszym scenariuszem jest kult samego człowieka – tzw. kult jednostki. To w końcu zawsze prowadzi nas do dekadencji i wszystkiego, co ona niesie ze sobą: depresji, zniszczenia tkanki społecznej oraz rozkładu życia społecznego i kulturalnego.
Remedium na to wszystko jest nieustanna i szczera praktyka wdzięczności wobec Wiekuistego za wszystko, co jest nam dane, łącznie z każdą chwilą naszego życia. Dlatego można powiedzieć, że wdzięczność wobec Wiekuistego jest fundamentem, na którym wyrastają wszystkie nasze żydowskie wartości.
Szabat szalom!
Leave a Reply