Menachem Mirski
Thoughts on Parashat Ki Tisa and on the Purim Megillah
[perfectpullquote align=”full” bordertop=”false” cite=”” link=”” color=”” class=”” size=””]Moses went back to the LORD and said, “Alas, this people is guilty of a great sin in making for themselves a god of gold. Now, if You will forgive their sin [well and good]; but if not, erase me from the record which You have written!” But the LORD said to Moses, “He who has sinned against Me, him only will I erase from My record. Go now, lead the people where I told you. See, My angel shall go before you. But when I make an accounting, I will bring them to account for their sins.” (Ex 32:31-34)[/perfectpullquote]
Moses pleaded on behalf of his people and, almost resorting to blackmail, managed to secure God’s mercy for them. However, it was somewhat of a compromise, since albeit God spared the lives of the Israelites, He has never forgotten about their betrayal. Rashi in his comments to the verses quoted above cites a Talmudic passage:
[perfectpullquote align=”full” bordertop=”false” cite=”” link=”” color=”” class=”” size=””]Now I have listened to you not to destroy them all at once, but always, always, when I take an accounting of their sins, I will also account a little of this sin with the other sins. [This means that] no punishment befalls Israel in which there is not part of the punishment for the sin of the [golden] calf (Babylonian Talmud, Sanhedrin 102a.)[/perfectpullquote]
David Weiss Halivni, a modern Rabbi and thinker, claims that the terrifying absence of God during the Holocaust was the nadir of the ever-waning, diminishing presence of the Eternal throughout history – a process which has indeed begun at the moment when the Israelites had betrayed God by making the golden calf. Paraphrasing the Talmudic saying, “If the Tablets were not broken, the Torah would not have been forgotten”, Halivni states:
[perfectpullquote align=”full” bordertop=”false” cite=”” link=”” color=”” class=”” size=””]If they [the Israelites] would not have abandoned God by worshipping the Golden Calf, God would not have abandoned us in the years to follow.[/perfectpullquote]
Therefore Halivni talks about “Jewish blame” in the context of Shoah, but he does not blame a specific, modern generation or group of Jews – all he does is refer to a “mythical” blame which has shaped the relationship between Israel and God at the very outset of Jewish history. In Judaism there is no such concept as the doctrine of “original sin”: The disobedience of the first humans has not damaged the human nature by causing a defect which is being inherited by subsequent generations and which weakens the human will and their cognitive capacities with regards to moral matters, as it is assumed in Christianity. Nevertheless, one could say that the making of the golden calf could be called a kind of Jewish “original sin” – since whilst that transgression has not impaired human nature, it has in fact permanently strained the relationship between the people of Israel and God – and according to Rabbinic narratives the Jewish people has repeatedly suffered the consequences of that fact throughout the ages.
This being said, this was not the only sin whose long-term consequences have influenced the fate of the Jewish people. Another such sin was the disobedience of King Saul, who against God’s order did not immediately kill Agag, the King of the Amalekites. Instead he did it the next day, after prophet Samuel rebuked him for his inaction (I Samuel 15:18-19; 31-33.) According to a Midrash on that very night which Saul had granted to the King of the Amalekites Agag had intercourse with a woman, owing to which the Amalekite people survived. This fact posed a mortal threat to the Jews – in the shape of Haman the Agagite (Est 3, 1), the descendant of the perennial enemy of the Jews – Amalek.
Presumably there were also additional factors which contributed to that mortal threat: Let’s just imagine the political and economic state of a country after its administration has been partying for half a year – King Achashverosh had thrown such a feast to celebrate the third year of his reign. From our Megillah we can infer among others that this particular ruler was only a figurehead – a “puppet” signing decrees brought to him by his counselors. In all likelihood he was a corrupt ruler under the sway of various influences; moreover, he was presumably permanently inebriated. In such a political environment it is generally difficult to enjoy stability and predictability – anything could happen, since everything depends on which person or which lobbying group will gain an overwhelming temporary influence over the ruler, thus enjoying his support and full power. In such a system even the most preposterous ideology can be implemented and in case any kind of crisis should occur it is very easy to find a scapegoat.
Kings and rulers of different states, since they usually constitute a separate social cast, have various kinds of arrangements between them. Their decisions made in such circumstances can at times – sometimes in a quite distant future – have dramatic consequences for the societies ruled by them. Sometimes by that time the country is already being ruled by their successors and there is no one who could be held accountable for such a turn of events. However, this rule applies not only to rulers, but also to us, ordinary people. Our “everyday” decisions, especially political ones, can have very long-term consequences, so far-reaching that we might not even experience them ourselves; but they will be felt by our grandchildren, great-grandchildren or great-great-grandchildren.
Contrary to what may seem at first sight, the Purim story is a very serious one. It serves as a warning describing the threats faced not only by the Jews, but also by all other national and religious minorities with a limited possibility of self-determination and defense, since they happen to live in politically unstable systems and in societies which display a hostile or indifferent stance towards such minorities. Furthermore, it teaches us how a sea of wine can transform into a sea of blood. Fortunately in the Purim story the dangerous plans were thwarted and the people was miraculously saved (however, this miracle was totally different from other miraculous events described in the Hebrew Bible – here we do not witness any spectacular, supernatural acts; God understood as an active agent directly shaping the unfolding events is completely absent from this Book, and the story can be called miraculous only insofar as it involves an incredible series of events and coincidences.)
[perfectpullquote align=”full” bordertop=”false” cite=”” link=”” color=”” class=”” size=””]The Gemara relates that Rabba and Rabbi Zeira prepared a Purim feast with each other, and they became intoxicated to the point that Rabba arose and slaughtered Rabbi Zeira. The next day, when he became sober and realized what he had done, Rabba asked God for mercy, and [He] revived him. The next year, Rabba said to Rabbi Zeira: Let the Master come and let us prepare the Purim feast with each other. He said to him: Miracles do not happen each and every hour, and I do not want to undergo that experience again (Babylonian Talmud, Megillah 7b.)[/perfectpullquote]
Miracles do not happen every day and we should not count on them, especially in dangerous situations. We should always keep that in mind as we read our Megillah for Purim.
I wish you a joyful Purim!
Shabbat Shalom!
Translated from Polish by: Marzena Szymańska-Błotnicka
Złoty cielec – „grzech pierworodny” Żydów.
Refleksja nad paraszą Ki Tisa i Megilą na Purim.
Menachem Mirski
[perfectpullquote align=”full” bordertop=”false” cite=”” link=”” color=”” class=”” size=””]I zwrócił się Mojżesz do Wiekuistego, i rzekł: „O, zgrzeszył lud ten grzechem wielkim, zrobiwszy sobie bogi złote. A teraz, czy możesz przebaczyć grzech ich? A jeżeli nie, wymażże mnie z księgi Twojej, którą napisałeś!”. I rzekł Wiekuisty do Mojżesza: „Tego, który zgrzeszył Mi, tego wymażę z księgi Mojej! A teraz idź, prowadź lud ten dokąd mówiłem tobie. Oto anioł Mój idzie przed tobą: ale w dzień obrachunku Mojego – obrachuję się z nimi za grzech ich. (Ex 32:31-34, tłum. I. Cylkow)[/perfectpullquote]
Mojżesz wstawił się za swoim ludem i wyprosił dlań, niemalże szantażem, łaskę u Boga. Był to jednakże swoisty kompromis, bowiem choć Bóg darował życie Izraelitom, nigdy owej zdrady nie zapomniał. Raszi, w swoim komentarzu do powyższych wersetów przytacza fragment Talmudu:
[perfectpullquote align=”full” bordertop=”false” cite=”” link=”” color=”” class=”” size=””]Tym razem ciebie usłuchałem, by ich natychmiast i do szczętu nie wytępić, jednakże zawsze, zawsze, gdy będę ich rozliczał z ich grzechów, uwzględnię trochę tego grzechu wraz z innymi grzechami. [Oznacza to, że] każda kara, którą wymierzę Izraelowi będzie zawierała domieszkę kary za grzech [stworzenia] Złotego cielca. (Talmud Babiloński, Sanhedryn 102a)[/perfectpullquote]
Współczesny rabin i myśliciel, David Weiss Halivni stwierdza, iż przerażająca nieobecność Boga w czasach Holokaustu była nadirem stale słabnącej, malejącej obecności Wiekuistego w dziejach, procesu, który rozpoczął się właśnie wtedy, gdy Izraelici sprzeniewierzyli się Mu tworząc Złotego cielca. Parafrazując talmudyczne powiedzenie Gdyby tablice nie zostały rozbite, Tora nie zostałaby zapomniana, myśliciel stwierdza, iż:
[perfectpullquote align=”full” bordertop=”false” cite=”” link=”” color=”” class=”” size=””]Gdyby Izraelici nie porzucili Boga poprzez cześć oddawaną złotemu cielcowi, Bóg nie opuściłby nas w późniejszych czasach.[/perfectpullquote]
Halivni mówi więc o „żydowskiej winie” w kontekście Zagłady, nie wini jednak konkretnej, współczesnej generacji czy grupy Żydów, lecz odwołuje się do winy „mitologicznej”, która ukształtowała relacje Izraela z Bogiem u samych początków żydowskiej historii. W judaizmie nie istnieje doktryna „grzechu pierworodnego”: nieposłuszeństwo pierwszych ludzi nie uczyniło defektu w ludzkiej naturze, defektu dziedziczonego z pokolenia na pokolenie i skutkującego osłabieniem ludzkiej woli oraz zdolności poznawczych w kwestiach moralnych, jak jest to pojmowane w chrześcijaństwie. Można jednakże powiedzieć, że stworzenie Złotego cielca jest czymś w rodzaju „grzechu pierworodnego” Żydów – bowiem choć ów występek nie uszkodził natury ludzkiej, to jednak na zawsze nadwyrężył relację ludu Izraela z Bogiem i według narracji rabinicznych lud ów wielokrotnie w historii ponosił tego konsekwencje.
Ale nie był to jedyny grzech, którego następstwa w dalszej perspektywie naznaczyły losy narodu żydowskiego. Jednym z takich grzechów było nieposłuszeństwo króla Saula, który nie stracił natychmiastowo – tak jak nakazał mu Bóg – Agaga, króla Amelekitów, lecz uczynił to dopiero następnego dnia, po tym jak został za to zrugany przez proroka Samuela (I Sm 15:18-19;31-33). Midrasz powiada, że owej nocy, którą Saul darował Agagowi, król Amalekitów obcował z kobietą, dzięki czemu naród Amalekitów przetrwał, co sprowadziło na Żydów śmiertelne niebezpieczeństwo – postać Hamana, Agagity (Est 3:1), potomka wiecznego wroga Żydów – Amaleka.
Na owo śmiertelne zagrożenie złożyło się przypuszczalnie więcej czynników: wyobraźmy sobie stan państwa, polityczny, ekonomiczny, po tym jak jego administracja imprezowała przez pół roku – król Achszewerosz wydał takową ucztę by uświęcić trzeci rok swojego panowania. Z naszej megilii można m.in. wywnioskować, iż był władcą-wydmuszką – „długopisem” podpisującym dekrety podsuwane mu przez doradców. Wiele wskazuje na to, że był władcą skorumpowanym i zależnym od rozmaitych wpływów, przypuszczalnie był też nieustannie nietrzeźwy. W takiej rzeczywistości politycznej generalnie trudno o stabilność i przewidywalność – wszystko może się zdarzyć, bowiem wszystko zależy od tego, która z osób lub grup lobbujących uzyska doraźnie definitywny wpływ na władcę, a tym samym jego protekcję i pełnię władzy. Każda, nawet najbardziej absurdalna ideologia może zostać w takim systemie przeforsowana, a w przypadku jakiegoś kryzysu bardzo łatwo o wskazanie kozła ofiarnego.
Królowie i władcy różnych państw, stanowiąc zwykle odrębną, społeczną kastę rozmaicie układają się ze sobą nawzajem. Ich decyzje podjęte w takim kontekście mogą mieć niekiedy, czasem w czasie dość odległym, dramatyczne skutki dla społeczeństw którymi rządzą. Zdarza się, że wówczas rządzą już ich następcy i nie ma kogo pociągnąć do odpowiedzialności. Ale rzecz dotyczy nie tylko władców, także nas zwykłych ludzi. Nasze „codzienne” decyzje, zwłaszcza polityczne, mogą mieć skutki bardzo dalekosiężne, tak dalekosiężne, że sami ich nigdy nie odczujemy; odczują je natomiast nasze wnuki, prawnuki czy praprawnuki.
Historia purimowa jest wbrew pozorom opowieścią bardzo poważną. Stanowi ostrzeżenie mówiące o niebezpieczeństwach, które czyhają nie tylko na Żydów, lecz także na wszelkie inne mniejszości narodowe i religijne, mające ograniczone możliwości samostanowienia i obrony, bowiem przyszło im żyć w systemach politycznie niestabilnych oraz społeczeństwach wrogo lub choćby obojętnie nastawionych do mniejszości. A także o tym jak morze wina może zamienić się w morze krwi. W historii purimowej niebezpieczeństwo zostało na szczęście zażegnane a naród cudem uratowany (był to jednakże cud diametralnie odmienny od innych cudownych wydarzeń opisanych w Biblii Hebrajskiej – nie spotykamy tu żadnych spektakularnych, nadnaturalnych aktów; Bóg, jako bezpośredni podmiot sprawczy wydarzeń jest w tej Księdze całkowicie nieobecny, a cudowność opisywanych wydarzeń polega na ich nieprawdopodobnym splocie i zbiegach okoliczności).
[perfectpullquote align=”full” bordertop=”false” cite=”” link=”” color=”” class=”” size=””]Gemara powiada, że Rabba i rabin Zeira przygotowali sobie ucztę na Purim i odurzyli się do tego stopnia, że Rabba wstał i zabił rabbiego Zeirę. Następnego dnia, gdy wytrzeźwiał, zdał sobie sprawę z tego, co zrobił. Rabba błagał Boga o litość, a Ten go ożywił. Rok później Rabba zwrócił się do rabina Zeiry z prośbą: Niechże Mistrz przyjdzie do mnie i przygotujemy sobie ucztę na Purim. Ten wówczas odparł: Cuda nie zdarzają się codziennie i nie chcę tego ponownie doświadczać. (Talmud Babiloński, Megilla 7b)[/perfectpullquote]
Cuda nie zdarzają się codziennie i nie należy na nie liczyć, zwłaszcza w sytuacji niebezpieczeństwa. Powinniśmy mieć to zawsze na uwadze, gdy czytamy naszą Megilę na Purim.
Radosnego Purim!
Szabat szalom!
Menachem Mirski
Pan pisze :
“Współczesny rabin i myśliciel, David Weiss Halivni stwierdza, iż przerażająca nieobecność Boga w czasach Holokaustu była nadirem stale słabnącej, malejącej obecności Wiekuistego w dziejach, procesu, który rozpoczął się właśnie wtedy, gdy Izraelici sprzeniewierzyli się Mu tworząc Złotego cielca.”
Nie zgadzam sie z tym. To brzmi jakoby Izraeli stworzac Zlotego cielca byli winni holokausta a nie hitlerowcy….. Nie moge sie zgazdac z tym.